Wykształcenie struktur wojskowych Polskiego Podziemia było niewątpliwie dużym sukcesem Polaków organizujących ruch oporu na okupowanych przez Niemców terenach. Już we wrześniu 1939 roku zaczęły powstawać pierwsze organizacje stanowiące zalążek podziemnej armii, w późniejszym czasie największej formacji tego typu w Europie. W funkcjonowanie struktur zaangażowali się przede wszystkim przedwojenni działacze polityczni i wojskowi aktywnie wspierani przez ludność cywilną.
Budowa struktur
Poprawne funkcjonowanie Polskiego Podziemia, w tym koordynowanie działań na wyższym szczeblu uzasadniało powołanie struktury cywilnej władz. Jej powstanie umożliwiałoby również szeroką współpracę z Rządem RP na Emigracji, który formalnie pełnił funkcję organu nadrzędnego względem struktur wojskowych i cywilnych w okupowanym kraju. Po niemieckiej agresji na Polskę we wrześniu 1939 roku do podziemia zeszły także partie polityczne. Największe stronnictwa miały do dyspozycji własne organizacje militarne, prowadziły działalność propagandową, wspierały opór cywilny i budowały swoje oddziały terenowe. W całym okresie niemieckiej okupacji największe znaczenie zdobyły 4 główne ugrupowania – Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy oraz Polska Partia Socjalistyczna. Było to niejako odbicie politycznego podziału ośrodka emigracyjnego. Początkowo przedstawiciele partii politycznych wchodzili w skład struktury wojskowej Służby Zwycięstwu Polski oraz Związku Walki Zbrojnej, działając początkowo jako Główna Rada Polityczna. 26 lutego 1940 roku został powołany Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP), który nieformalnie oddzielił się od struktur wojskowych, choć wciąż dochodziło do sporów kompetencyjnych. Jego członkowie określali się jako przedstawicielstwo władz Rzeczpospolitej na obszarze okupowanym, deklarując jednak podporządkowanie Rządowi RP na Emigracji.
Do większej emancypacji reprezentacji politycznej okupowanego kraju doszło w czerwcu 1940 roku, gdy PKP zmienił nazwę na Główny Komitet Polityczny. Niejasna sytuacja została ostatecznie uregulowana przez władze emigracyjne, które zarządziły powołanie jednolitej Delegatury Rządu na Kraj jako politycznego przedstawicielstwa Rządu w terenie. Od grudnia 1940 roku organizacja Polskiego Podziemia uwzględniała już dwie niezależne, choć powiązane i w wielu wypadkach przenikające się struktury – cywilną (jako Delegatura) i wojskową (Związek Walki Zbrojnej).
Fotografia: Kazimierz Pużak (Wikipedia/IPN, domena publiczna).
