Neville Chamberlain (1869-1940) – polityk brytyjski, premier Wielkiej Brytanii, jeden z uczestników konferencji monachijskiej. Zwolennik polityki appeasementu wobec hitlerowskich Niemiec, którą sam prowadził.
Urodził się 18 marca 1869 roku w Edgbaston, nieopodal Birmingham. Pochodził z rodziny o politycznych tradycjach – był synem burmistrza Birmingham, Josepha Chamberlaina. Ojciec Neville’a dwukrotnie się żenił. Niestety, także jego druga żona młodo zmarła, gdy Neville był jeszcze dzieckiem. Miał wtedy bowiem tylko 6 lat. Jego relacje z ojcem nie układały się najlepiej, co wynikało raczej z natury Josepha. Młody Chamberlain rozpoczął edukację w Rugby School. Następnie podjął się nauki na Mason Science College, co wiązało się z jego zainteresowaniami związanymi z botaniką. W 1890 roku objął w zarządzenie interesy prowadzone przez ojca w Ameryce Łacińskiej. Po powrocie pracował dla kilku korporacji, szybko dochodząc do kierowniczych stanowisk. Jego przygoda z polityką rozpoczęła się dopiero w 1911 roku, kiedy to został rady miasta Birmingham. W tym samym roku poślubił Anne Vere Cole, z którą spłodził dwójkę dzieci – Dorothy i Francisa. W 1915 roku Neville obrał podobną ścieżkę kariery, jak jego ojciec, zostając burmistrzem Birmingham. W relacjach jego działalność opisywana jest jako bardzo prężna. Podczas I wojny światowej dał się poznać jako świetny organizator, zarządzając zasobami naturalnymi okręgu Birmingham. W latach 1916-17 pracował na stanowisku rządowym poproszony o to przez ówczesnego premiera Davida Lloyd George’a. Objął funkcję dyrektora Służby Narodowej Nieporozumienia z głową państwa sprawiły, iż Chamberlain musiał zrezygnować z intratnej posady. Postanowił zatem rozpoczął samodzielną karierę. W 1918 roku wystartował w wyborach parlamentarnych i uzyskał mandat okręgu Birmingham. Do 1922 roku sprawował mało znaczące stanowisko w Ministerstwie Zdrowia. Niezadowolenie rządami Lloyda George’a sprawiło, iż w 1922 roku nowym premierem został Andrew Bonar Law, który doprowadził do radykalnych zmian personalnych. W 1923 roku Chamberlain został mianowany ministrem zdrowia. Stanowisko to obejmował jeszcze dwukrotnie – w latach 1924-29 oraz w 1931 roku. W latach 1923-24 pełnił funkcję ministra skarbu. Urząd ten również sprawował ponownie, obejmując tekę ministerialną w resorcie finansów w 1931 roku i będąc na tym stanowisku aż do 1937 roku. Zmiany te spowodowane były zwycięstwami zarówno konserwatystów, jak i labourzystów. W 1930 roku Chamberlaina wybrano przewodniczącym Partii Konserwatywnej. Jego pozycja stale umacniała się, czego dowodem było przewodniczenie w rokowaniach na linii Partia Pracy – Partia Konserwatywna w 1931 roku, co bezpośrednio wiązało się z ponownym objęciem przewodnictwa w Ministerstwie Zdrowia. Wreszcie, 28 maja 1937 roku Neville Chamberlain został premierem Wielkiej Brytanii. Pozycja ta była urzeczywistnieniem politycznych marzeń Chamberlaina, choć daleko jej było do wyśnionej. Lata trzydzieste były wyjątkowo trudnym okresem dla Europy i świata. Państwa zmagały się z krachem gospodarczym oraz rosnącym napięciem spowodowanym powrotem silnych Niemiec na polityczną scenę. Hitlerowskie państwo nie mogło otrzymać lepszej szansy do rozwoju i działania, kiedy stanowisko premiera obejmował Chamberlain.
Polityk ten nie dostrzegał zagrożenia, jakie niósł ze sobą nazizm oraz ruch faszystowski w Środkowej Europie. Tym samym nie potrafił trafnie ocenić założeń polityki III Rzeszy, wychodząc z błędnego założenia, iż Niemcy nie chcą po raz kolejny iść na wojnę. Dowodem błędnego i ograniczonego myślenia Chamberlaina okazały się rozmowy dyplomatyczne prowadzone ze stroną niemiecką oraz najgorszy owoc jego rządu, czyli układ monachijski. Jego tok rozumowania opierał się na przyjmowaniu ZSRS jako największego wroga Europy. Niemcy, co podkreślał w swoich wypowiedziach, uważał za barierę chroniącą Zachód przez komunizmem. Dlatego też Chamberlain i jego rząd wybrali politykę appeasementu, czyli tzw. ułagodzenia. Chamberlain był ponadto członkiem tzw. „kliki z Clyvden”, w której skupiali się działacze na rzecz brytyjsko-niemieckiego porozumienia. Jednym z nich był ówczesny premier Wielkiej Brytanii, którego z Niemcami łączyły również stosunki handlowe – jako udziałowiec koncernu chemicznego „Imperial Chemical Industry” powiązanego z „IG Farbenindustrie” sprzyjał współpracy obu krajów. Efektem tak obranej strategii Chamberlaina były wielokrotne rozmowy jego wysłanników z przedstawicielami Adolfa Hitlera. Jednym z zaufanych ludzi premiera był lord Halifax, który dyskutował m.in. sprawę Sudetów i mniejszości niemieckich na terenie Czechosłowacji. Mimo iż Czechów i Brytyjczyków łączyły układy sojusznicze, Chamberlain nie zdecydował się na ich wsparcie, gdy Niemcy zażądali oddania Sudetenlandu, oświadczając nawet 24 marca 1938 roku w Izbie Gmin, iż Wielka Brytania nie będzie zajmować się sprawami Europy Środkowej. Gra o Sudety zakończyła się we wrześniu, gdy premier brytyjski osobiście spotkał się z Adolfem Hitlerem w Berchtesgaden i Bad Godesberg. Inicjatywa spotkania wyszła od Chamberlaina, który jako pierwszy premier brytyjski zwrócił się z prośbą do szefa obcego państwa o udzielenie mu audiencji w ustalonym terminie. Efektem listu z 14 września był przylot do Monachium w dniu następnym. Pierwsza rozmowa miała dość gwałtowny przebieg – Hitler w uniesieniu wykrzyczał o jedno zdanie za dużo, co spowodowało zawahanie jego rozmówcy. Tym samym po trzech godzinach dysputy przerwano rozmowy, aby powrócić do nich 22 września. Tym razem Hitler całkowicie zmanipulował Chamberlaina, uzyskując to, co zamierzał osiągnąć – uległość Wielkiej Brytanii wobec zaborczych planów niemieckich. 30 września doszło do spotkania przedstawicieli Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Włoch w Monachium, gdzie zawarto tzw. układ monachijski, przypieczętowując i normując faktyczny rozbiór Czechosłowacji. Monachium było wstępem do kolejnego epizodu pogwałcenia prawa Czechów do samostanowienia o swoim kraju, jakim z pewnością było wkroczenie Wehrmachtu do Pragi 15 marca 1939 roku. Dopiero wtedy premier brytyjski zmienił nieco swoją linię polityczną wobec Niemiec, decydując się na wyrażenie poparcia dla Polaków 31 marca 1939 roku podczas przemówienia w Izbie Gmin. 25 sierpnia doszło do zwieńczenia wzajemnego sojuszu, poprzez podpisanie układu wojskowego między obydwoma krajami. 1 września rozpoczęła się kampania wrześniowa. Niemiecka agresja na Polskę nie była zaskoczeniem dla dyplomacji brytyjskiej, choć na Wyspach do końca wierzono, iż Hitler zaniecha tak drastycznych środków. Nacisk opinii publicznej spowodował włączenie Wielkiej Brytanii do wojny, choć Chamberlain zwlekał z tym krokiem, czekając na decyzje Francuzów. 3 września, w trzy dni po rozpoczęciu II wojny światowej, Brytyjczycy wypowiedzieli wojnę Niemcom. Mimo wystosowanego ultimatum, Chamberlain nie zdecydował się na aktywne działania militarne. Rozpoczęło to okres tzw. „dziwnej wojny”, w czasie której obie strony konfliktu wstrzymały się od walk, szykując do decydującego starcia. W tym samym czasie w gabinecie Chamberlaina narastał konflikt spowodowany wzrostem antyniemieckich nastrojów wśród jego członków. Wreszcie premier Wielkiej Brytanii postanowił włączyć swoje wojska do walk. Klęska w Norwegii w kwietniu 1940 roku przypieczętowała jednak smutny koniec Chamberlaina jako premiera. Skompromitowany polityk zmuszony był do ustąpienia. 10 maja 1940 roku, w dniu niemieckiej agresji na Francję, na jego miejsce wybrano Winstona Churchilla, który aktywnie i odważnie wprowadził swój naród do wojny. Wkrótce Chamberlain zachorował na raka. W lipcu 1940 roku przeszedł operację i ze względu na pogarszający się stan zdrowia musiał zrezygnować w październiku z większości zajmowanych do tej pory stanowisk. W zasadzie do śmierci pełnił funkcję Lorda Przewodniczącego Rady. Zmarł 9 listopada w Heckfield, niedaleko Reading. Wypowiedzi Chamberlaina z rozmów z Adolfem Hitlerem we wrześniu 1938 roku:
„Niech pan nie zapomina, panie kanclerzu, że przybyłem tu, by ratować pokój. Jeśli pańska decyzja w tej sprawie już zapadła, to nie wiem po co przyjechałem. W takiej sytuacji najlepiej będzie, jeżeli natychmiast odjadę.„
„Pokojowe rozwiązanie problemu Czechosłowacji stanowi istotną przesłankę dla lepszego porozumienia się między narodami angielskim i niemieckim, a to stanowi z kolei nieodzowny warunek ugruntowania pokoju w Europie. Dzisiejszy dzień może doprowadzić do takiego pokoju.„
